3. স্বপোষীয় পৰিপুষ্টিত কি কি অৱস্থাৰ প্ৰয়োজন আৰু ইয়াৰ উৎপাদিত দ্রব্য কি?

Ans. স্বপোষীয় জীৱই প্রয়োজনীয় কার্বন আৰু শক্তি সালোক সংশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা সংগ্ৰহ কৰে। ই এনে এটা প্ৰক্ৰিয়া যাৰ সহায়ত স্বপোধীয় জীৱই বহিঃ পৰিবেশৰ পৰা আহৰণ কৰি লোৱা কিছুমান দ্ৰব্যক পৰিবৰ্ত্তন ঘটাই সিহঁতে নিজৰ দেহত শক্তি হিচাবে সতি কৰিব পাৰে। এনেবোৰ জীৱই বহিঃ পৰিবেশৰ পৰা আহৰণ কৰি লোৱা কার্বন- ডাই-অক্সাইড আৰু পানী সূৰ্যৰ পোহৰৰ উপস্থিতিত পত্ৰহৰি-ৰ সহায়ত কাৰ্বহাইড্ৰেটলৈ পৰিবৰ্তন কৰে। এই কাৰ্বহাইড্রেট বিলাকেই কামত লাগি উদ্ভিদক শক্তিৰ যোগান ধৰে।

4. জাইলেম আৰু ফ্ল’ৱেমৰ মাজেৰে পৰিবাহিত পদাৰ্থৰ মাজত পার্থক্য কি কি?

Ans. জাইলেম এবিধ জটিল কলা। ই প্রধানত মৃত আৰু সজীৱ কোষৰ দ্বাৰা গঠিত। ইয়াৰ মাজেৰে শিপাৰে শোষণ কৰা পানী আৰু খনিজ লৱণ উদ্ভিদ দেহৰ পাত আৰু অন্যান্য অংগলৈ পৰিবাহিত হয়। আনহাতে ফ্ল’ৱেম কলাৰ মাজেৰে পাতত প্রস্তুত হোৱা জৈৱ আহাৰ উদ্ভিদৰ দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ পৰিবাহিত হয়। ফ্ল’ৱেমৰ মুখ্য কাম হ’ল পাতত উৎপন্ন হোৱা শ্বেতসাৰ জাতীয় খাদ্য উদ্ভিদ দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ পৰিবহণ কৰা। 

5. আমাৰ দেহত চৰী কেনেকৈ পাচন হয়? এই পাচন প্রক্রিয়া ক’ত সম্পাদন হয়?

Ans. চর্বী, এছিড আৰু গ্লিছাবলত অদ্রবণীয় আৰু ই তেজৰ প্ৰবাহত পোনপটীয়া ভাৱে মিলিত হ’ব নোৱাৰে। সেইবাবে, সিহঁতক লেক্টিয়েল (ভিলাইৰ লসিকা কৈশিক নলীকা)ত প্রবেশ কৰোৱা হয়। লেক্টিয়েলত চর্বী পদার্থসমূহব পুনঃ সংশ্লেষণ হৈ ক্ষুদ্ৰ চৰ্বী অণু সৃষ্টি কৰে। পিত্তবসে ইয়াত এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে। তাৰ পাছত শোষিত চৰ্বী পদার্থখিনি তেজৰ জৰিয়তে দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ পৰিবাহিত হয়।

6. পাচনত লালটিৰ ভূমিকা কি?

Ans. মুখত থকা লালটিৰ সৈতে আহাৰ মিহলি হয়। লালটি গ্রন্থিয়ে লালটি ক্ষৰণ কৰে। লালটিত থকা টায়েলিন নামক উৎসেচকে পলিছেৰোইত শ্বেতসাৰক ভাঙি মাল্টজ আৰু ডেক্সট্রিন লৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। 

ক্ষুদ্ৰান্ত্ৰত স্নেহ পদাৰ্থৰ পাচন ঘটে।

7. স্বপোষিত পুষ্টিৰ কাৰণে কি কি কাৰকৰ প্ৰয়োজন? ইয়াৰ উপজাত পদাৰ্থবোৰ কি কি?

Ans. স্বপোষিত পুষ্টিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় কাৰকবোৰ হ’ল : সূৰ্যৰ পোহৰ, ক্লৰ’ফিল, কার্বন-ডাই-অক্সাইড আৰু পানী। সালোকসংশ্লেষণ প্রক্রিয়া দ্বাৰা সেউজীয়া উদ্ভিদে শ্বেতসাব বা গ্লুক’জ জাতীয় খাদ্য উৎপন্ন কৰে।

8. সবাত আৰু অবাত শ্বসনৰ মাজত পার্থক্য কি কি? সবাত আৰু অবাত শ্বসন সম্পাদন কৰা প্ৰাণীৰ নাম লিখা। 

Ans. সবাত শ্বসন আৰু অবাত শ্বসনৰ পাৰ্থক্য—

মানুহলৈকে সকলোবোৰ উন্নত প্ৰাণীৰ দেহত সবাত শ্বসন হয় আৰু ঈষ্ট আৰু বেক্টাৰিয়াত অবাত শ্বসন ঘটে। 

9. প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ গেছ বিনিময় কৰিব পৰাকৈ বায়ুকোষবিলাক কেনেকৈ গঠিত হৈছে?

Ans. প্ৰাণীৰ শ্বসন অংগৰ ক্লোমাশাখা দুটাৰ প্ৰত্যেকৰ মূৰত এখনকৈ হাঁওফাও আছে। ক্লোমশাখাৰ প্ৰত্যেকটোৱে ভাগহৈ শেহত গৈ সৰু সৰু অসংখ্য ঠাল-ঠেঙুলিত পৰিণত হৈছে। ঠেঙুলিবোৰক ব্রঙ্কিওল্‌চ (bronchioles) অর্থাৎ ক্লোম-প্রশাখা বোলে। ঠেঙুলিৰ মূৰবোৰ ফোঁপোলা আৰু মোনাৰ দৰে বহল। মোনাৰ দৰে আকৃতি লৈ থকা গঠনবোৰত বায়ু থাকে বুলি সিহঁতক বায়ুকোষ (Alveoli) বোলে।

বায়ুকোষবোৰৰ বেৰ অত্যন্ত পাতল। বেৰত অসংখ্য ৰক্তবাহী কৈশিক নলী জালৰ দৰে ছাটি থাকে। ইহঁতৰ ভিতৰেদি অক্সিজেন আৰু কাৰ্বন ডাই-অক্সাইড গেচৰ স্থান বিনিময় ঘটে। এনেদৰে বায়ুকোষবিলাকৰ ভিতৰেধি প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ গেছৰ বিনিময় ঘটে। 

10. আমাৰ দেহত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি গ’লে কি হ’ব?

Ans. আমাৰ দেহত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি গলে বিভিন্ন ধৰণৰ উপসর্গ দেখা দিয়ে। তেজে আমার কোষ আৰু কলাবিলাকৰ প্ৰয়োজনীয় খাদ্য গ্লুক’জ আৰু অক্সিজেনৰ যোগান ধৰে। কোষবিলাক এই অক্সিজেনৰ সহায়ত গ্লুক’জৰ জাৰণ ঘটাই জীৱাই থকাব বা কাম কাজৰ প্ৰয়োজনীয় শক্তি আহৰণ কৰে। অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি গ’লৈ আমাৰ দেহৰ কোষ আৰু কলাবোৰ ঠিক মতে আহাৰৰ যোগান নোপোৱা কাৰণে শৰীৰ ক্ষীণ পাতল হৈ পৰিব। হাওঁফাওঁ আৰু হৃদপিণ্ডৰ কানৰ মাজত অসামঞ্জস্য দেখা দিব। গতিকে বিভিন্ন বেমাৰৰ লক্ষণ দেখা দিব।

11. মানুহৰ দেহত সংঘটিত দ্বৈত ৰক্ত সংবহন তন্ত্ৰটো বর্ণনা কৰা। ইয়াৰ প্ৰয়োজন কি?

Ans. হৃদযন্ত্ৰত অক্সিজেনযুক্ত (বিশুদ্ধ) তেজ আৰু অক্সিজেন বিহীন (অশুদ্ধ) তেজ মিহলি নোহোৱাকৈ ৰাখিবৰ বাবে ইয়াৰ সোঁফাল আৰু বাওঁফাল দুটা পৃথক ভাগ আছে। হৃদযন্ত্ৰৰ এনে পৃথকীকৰণৰ বাবে দেহব বিভিন্ন অংশত যথেষ্ট পৰিমাণৰ অক্সিজেনৰ যোগান ধৰিবৰ বাবে সুবিধা হয়। যিবিলাক প্রাণী যেনে পক্ষী আৰু স্তন্যপায়ীয়ে দেহৰ উষ্ণতা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে সদায় নির্দিষ্ট পৰিমাণৰ শক্তিৰ প্ৰয়োজন থাকে, যাৰ বাবে প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ অক্সিজেনৰ আৱশ্যক। চাৰিটা কোঠালিযুক্ত হৃদযন্ত্রই যথেষ্ট অক্সিজেনৰ যোগান ধৰিব পাৰে। ‘অন্য কিছুমান প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত দেহৰ উষ্ণতা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে শক্তিৰ আৱশ্যক নহয়। এনে প্ৰাণীৰ দেহৰ উষ্ণতা পৰিবেশৰ উষ্ণতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এনে প্ৰাণীৰ ভিতৰত উভচৰ বা বহুত প্ৰকাৰৰ সৰীসৃপৰ হৃদযন্ত্ৰটো তিনিটা কোঠালিযুক্ত। এই প্রাণীবিলাকে অক্সিজেনযুক্ত আৰু অক্সিজেনবিহীন তেজৰ মিহলি ঘটিলেও নিজে পৰিবেশৰ উষ্ণতাৰ লগত সহনশীল হৈ চলিব পাৰে। মৎস্য শ্ৰেণীৰ প্ৰাণীৰ হৃদযন্ত্ৰ দুটা কোঠালিযুক্ত। হৃদন্ত্ৰৰ পৰা তেজ অক্সিজেন গ্ৰহণৰ বাবে ফুল লৈ যায় আৰু অক্সিজেনবোৰ লৈ দেহৰ বিভিন্ন অংশত বিতৰণ কৰে। এনেবোৰ প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত তেজৰ গতিপথৰ এটা পূর্ণ চক্ৰ বা আবর্ত সম্পূর্ণ কৰোতে হৃদযন্ত্ৰৰ মাজেৰে এবাৰহে পৰিবাহিত হয়। কিন্তু আন’ মেৰুদণ্ডী প্রাণীৰ ক্ষেত্ৰত তেজ চলাচলৰ এটা চক্ৰ সম্পূৰ্ণ হ’বলৈ হৃদযন্ত্ৰৰ মাজেৰে দুবাৰ পৰিবাহিত হ’ব লাগে। তেজৰ এনে পৰিবহণক দ্বৈত পৰিবহণ বোলে।

মানুহৰ হৃদপিণ্ডটো প্ৰধান দুটা খণ্ডত বিভক্ত। ওপৰৰ বহল ভূমি অংশক অলিন্দ আৰু তলৰ মুক্ত অংশ বা খণ্ডক নিলয় বোলে। হৃদপিণ্ডৰ বেৰখন ডাঠ। অনুদৈর্ঘভাবে হৃদযন্ত্রটো এখন ডাঠ বেৰেৰে সোঁ আৰু বাওঁ দুটা ভাগত বিভক্ত। প্রত্যেক ভাগৰ ওপৰৰ অংশত একোটা অলিন্দ আৰু পিছফালৰ ভাগত এটা নিলয়ৰ কোঠালী থাকে। অর্থাৎ মানুহৰ হৃদযন্ত্ৰটো দুটা অলিন্দ আৰু দুটা নিলয় মুঠ চাৰিটা কোঠালিত বিভক্ত।

অলিন্দ: হৃদপিণ্ডর ওপৰৰ অংশত থকা বহল ভূমি খণ্ডই হ’ল অলিন্দ। ইয়াৰ বেৰ পাতল। সোঁ আৰু বাওঁ অলিন্দৰ পৰা একেফালে থকা সোঁ আৰু বাওঁ নিলয়লৈ তেজ চলাচলৰ বাবে ইহঁতৰ মাজত একোটাকৈ ছিদ্র থাকে। ইয়াক অলিন্দ নিলয় ছিদ্র বোলে। সোঁ অলিন্দ নিলয় ছিদ্ৰটোত তিনিটা কপাটযুক্ত ভালভ্ থাকে। ইয়াক ট্ৰাইকাস্পিড ভালভ্ বোলে। এইখনেৰে সোঁ অলিন্দৰ পৰা সোঁ নিলয়লৈ তেজ প্রবাহিত হ’ব পাৰে; কিন্তু নিলয়ৰ পৰা অলিদলৈ তেজৰ সোঁত বব নোৱাৰে। আনহাতে বাওঁ অলিম্প-নিলয় ছিদ্ৰত দুটা কপাটযুক্ত এটা বাইকাস্পিড ভালভ থাকে। ইয়াৰ মাজেৰেও বাওঁ অলিন্দৰ পৰা বাওঁ নিলয়লৈ তেজ প্রবাহিত হ’ব পাবে, কিন্তু উভটি যাব নোৱাৰে।

নিলয়: হৃদপিণ্ডৰ পিছ ফালে থকা শংকু আকৃতিৰ অংশটোক নিলয় বোলে। ইয়াৰ বেব অত্যন্ত ভাঠ। সোঁ অলিন্দৰ পৰা পোৱা অশুদ্ধ তেজ সোঁ নিলয়ৰ পৰা ক্লোম ধমনীৰে হাওঁফাওঁলৈ ওলাই যায়। আনহাতে বাওঁ নিলয়ে বাওঁ অলিন্দৰ পৰা পোৱা বিশুদ্ধ তেজ চিষ্টেমিক ধমনীৰে দেহৰ বিভিন্ন অংগসমূহলৈ উলিয়াই দিয়ে। ক্লোম ধমনী আৰু চিষ্টেমিক ধমনী মুখ্য অংশত অর্ধচন্দ্ৰাকৃতিৰ ভালভ্ থকাৰ বাবে অলিন্দৰ পৰা ওলাই যোৱা তেজ নিলয়ৰ পৰা পুনৰ অলিন্দলৈ উভতি আহিব নোৱাৰে।

12. জাইলেম আৰু ফ্ল’ৱেমৰ মাজৰ দ্ৰব্যৰ পৰিবহণৰ সাৰ্থক্যবোৰ কি কি? 

Ans. জাইলেম কলা আৰু ফ্ল’ৱেম কলাত সৰবৰাহ হোৱা পদার্থ বোৰৰ পার্থক্য:

13.   হাওঁ ফাওঁৰ বায়ুকোষ আৰু বৃক্কৰ নেফ্ৰনৰ গঠন আৰু কাৰ্যৰ মাজত তুলনা কৰা।